Czy psy mogą doświadczać poczucia winy?

Co to jest poczucie winy?

Zanim zagłębimy się w temat, warto zastanowić się, czym w ogóle jest poczucie winy. W ludzkim rozumieniu to złożona emocja, która łączy w sobie świadomość przekroczenia określonych norm lub zasad oraz negatywną ocenę własnego zachowania. Wymaga ona zaawansowanych procesów poznawczych, takich jak samoświadomość, rozumienie moralności i refleksja nad własnym postępowaniem. Z tego powodu poczucie winy jest uznawane za jedną z tzw. emocji wyższego rzędu, które wymagają bardziej rozwiniętego umysłu. U ludzi takie emocje pojawiają się zazwyczaj dopiero po kilku latach życia.

Zachowanie psów a poczucie winy

Psy są zdolne do odczuwania wielu emocji, takich jak radość, strach, smutek czy złość. W związku z tym naturalne wydaje się założenie, że mogą także doświadczać poczucia winy. W końcu wiele osób zaobserwowało, jak ich psy "czują się winne" po zniszczeniu mebli czy zjedzeniu czegoś zabronionego. Jednak naukowcy i behawioryści zwracają uwagę, że to, co my interpretujemy jako poczucie winy, może być w rzeczywistości zupełnie innym zjawiskiem. Według badań zachowania psów, to, co postrzegamy jako "winę", jest bardziej wynikiem reakcji na nasze emocje niż ich własnego zrozumienia czynu. Psy są wysoce wrażliwe na sygnały, które wysyłamy swoim ciałem i głosem. Gdy właściciel wraca do domu i widzi zniszczone przedmioty, często reaguje gniewem lub rozczarowaniem. Wtedy pies, widząc te zmiany w postawie swojego opiekuna, zaczyna zachowywać się ulegle – unika kontaktu wzrokowego, kuli ogon, przyjmuje niską pozycję ciała. Takie zachowanie jest raczej próbą uspokojenia właściciela i uniknięcia ewentualnej kary niż wyrazem wewnętrznego poczucia winy.

Jak zrozumieć i reagować na "winne" zachowanie psa?

Psy często reagują na nasze emocje i postawę, a nie na same czyny, które popełniły. Tak zwane „winne” zachowanie psa – czyli opuszczenie głowy, unikanie kontaktu wzrokowego, skulone uszy czy kładzenie się na ziemi – jest w rzeczywistości odpowiedzią na nasze emocje, takie jak złość czy frustracja, które pies odczytuje z naszej mowy ciała i tonu głosu. Psy są świetnymi obserwatorami i błyskawicznie wyczuwają, kiedy ich opiekun jest zdenerwowany lub zaniepokojony, ale to nie znaczy, że rozumieją, dlaczego tak się czujemy. Kiedy właściciel krzyczy lub karze psa za coś, co pies zrobił wcześniej (np. zniszczenie butów, załatwienie się w domu), pies nie jest w stanie połączyć swojego wcześniejszego czynu z naszą reakcją. Dla niego takie zachowanie jest dezorientujące i może prowadzić do stresu, a nawet utraty zaufania do właściciela. Psy myślą w kategoriach „tu i teraz”, dlatego karanie ich za coś, co wydarzyło się w przeszłości, jest nieefektywne. W efekcie, mogą zacząć pokazywać „winne” zachowanie jedynie jako odpowiedź na negatywne emocje swojego opiekuna, nie rozumiejąc w ogóle, co tak naprawdę zrobili źle. Zamiast skupiać się na karaniu psa za przeszłe przewinienia, lepiej jest nauczyć go pozytywnych wzorców zachowań. Ważne jest wzmacnianie tych zachowań za pomocą nagród, takich jak smakołyki, pochwały czy ulubiona zabawa. Jeśli pies zrozumie, że określone zachowanie przynosi mu korzyści, będzie bardziej skłonny do jego powtarzania.

Badania naukowe na temat "psiego poczucia winy"

Jednym z najbardziej znanych badań dotyczących tej kwestii jest eksperyment przeprowadzony przez Alexandrę Horowitz, badaczkę zajmującą się zachowaniem psów. W swoim eksperymencie poprosiła właścicieli, aby zakazali swoim psom zjedzenia przysmaku i wyszła z pomieszczenia. Następnie niektórym psom pozwolono zjeść smakołyk, a inne zostały przed nim powstrzymane przez eksperymentatora. Właściciele nie wiedzieli, co stało się podczas ich nieobecności, ale otrzymywali informację, czy ich pies zjadł przysmak, czy nie. Reakcje psów były obserwowane, gdy właściciele wracali i wyrażali niezadowolenie lub radość. Wyniki tego badania były zaskakujące. Okazało się, że "winne" zachowanie psów nie miało związku z tym, czy faktycznie zjadły przysmak, ale z reakcją właściciela. Psy, które zostały niesłusznie oskarżone przez właściciela, wykazywały podobne objawy "winy", jak te, które rzeczywiście naruszyły zakaz. To sugeruje, że reakcja psa jest bardziej odpowiedzią na postawę opiekuna niż na poczucie winy za popełniony czyn.

Alternatywne wyjaśnienie – reakcja uległości

Zachowanie psów, które interpretujemy jako poczucie winy, można również tłumaczyć jako reakcję uległości lub próbę uniknięcia konfliktu. W naturze, psy jako zwierzęta społeczne, wykazują szereg zachowań komunikacyjnych służących rozwiązywaniu konfliktów i utrzymaniu harmonii w grupie. Kiedy pies wykazuje postawę uległą – opuszcza głowę, unika wzroku, kuli ogon – sygnalizuje, że nie stanowi zagrożenia i chce załagodzić napięcie. W ten sposób psy nauczyły się odczytywać nasze emocje i reagować na nie w sposób, który kojarzy się z "winą". Jednakże jest to bardziej sposób na uniknięcie gniewu ze strony właściciela niż refleksja nad swoim zachowaniem.

Czy psy mają świadomość moralną?

Kwestia świadomości moralnej u psów wciąż budzi kontrowersje. Niektóre badania sugerują, że psy mogą posiadać pewne podstawowe formy samoświadomości, ale nie ma dowodów na to, że mają one zdolność do złożonej refleksji nad swoim zachowaniem w sposób, w jaki to robią ludzie. W rzeczywistości, większość naukowców zgadza się, że psy nie posiadają tak rozwiniętej świadomości moralnej, która pozwoliłaby im odczuwać winę w takim sensie, w jakim rozumieją ją ludzie.

Podsumowanie

Chociaż psy są niesamowicie wrażliwe na nasze emocje i mogą wykazywać zachowania, które my interpretujemy jako poczucie winy, nauka sugeruje, że to, co naprawdę widzimy, jest reakcją na naszą postawę, a nie wewnętrznym doświadczeniem winy. Psy nie posiadają zaawansowanej świadomości moralnej, która pozwoliłaby im na głęboką refleksję nad swoim postępowaniem. Ostatecznie to my, jako ich opiekunowie, musimy zrozumieć i odpowiednio reagować na ich zachowanie, ucząc ich, jakie postępowanie jest właściwe. Choć psy mogą nie doświadczać poczucia winy tak, jak to robią ludzie, ich zdolność do odczytywania naszych emocji i dostosowywania się do nich jest jednym z elementów, które sprawiają, że relacja między człowiekiem a psem jest tak wyjątkowa.